22 feb Leugen & Waarheid – In gesprek over de grote kwesties van onze tijd.

Dit boek is geen doorlopend verhaal. Het is een bundel van 17 gesprekken die de Nederlandse essayist Bas Heijne eerder publiceerde in het NRC Handelsblad. Gesprekken die de schrijver voerde met diverse denkers van – en over – onze tijd. De diversiteit van de geïnterviewden ligt in hun geografische herkomst en hun specialisaties. Hun overeenkomst is ‘ … het huidige onbehagen met de moderniteit, de breed gevoelde gewaarwording dat er de afgelopen decennia verkeerde afslagen zijn genomen, dat beproefde recepten niet langer voldoen, …’ .

Het begin is frustrerend. De gesprekken zijn kort. Net wanneer het interessant wordt, zijn de interviews afgelopen. Met een zucht voeg ik telkens een of meerdere boeken toe aan mijn leeslijst en ga over naar het volgende hoofdstuk.

Maar geleidelijk aan verschijnen er rode draden. De volgorde van de geïnterviewden is niet toevallig gekozen, de ene spreker krijgt al wat meer ruimte dat de andere, en – vooral – sprekers met een verschillende specialisatie reiken gelijkaardige of complementaire recepten aan.

Een eerste vaststelling loopt samen met de huidige coronapandemie. Er komen veel geleerden aan bod, maar slechts één echte socioloog: Nathalie Heinich. Zij houdt een vurig pleidooi voor de sociologie. ‘De sociologie kan volgens mij helderheid brengen in het maatschappelijk debat … door een zo neutraal mogelijk analyse van begrippen die het debat beheersen’. Een van die begrippen is identiteit, en zij analyseert dit begrip op een originele manier, door te beschrijven ‘Wat identiteit niet is’. Daarnaast maakt zij een onderscheid tussen waarden als abstractie, en de manier waarop deze worden toegepast in de samenleving. En ze houdt een pleidooi om over die waarden in historische context te denken. Ze neemt daarbij het voorbeeld van gelijkheid.
‘… maar alleen wanneer je een gemeenschappelijk geloof deelt in die waarde van gelijkheid, kun je je verzetten tegen ongelijkheid’. Bovendien ‘… zie je dat in de afgelopen 100 jaar het ideaal van gelijkheid enorme vooruitgang heeft geboekt’. Dit als verduidelijking van een begrip waarvan zij terdege beseft ‘… dat we niet gelijk behandeld worden, dat racisme en seksisme reëel zijn.’

Eigenlijk zou ik van elk van de 17 gesprekken een samenvatting kunnen maken. Zeker bij het voor mij centrale trio (‘In de politiek hebben ideeën plaats gemaakt voor emoties’ – Peter Pomerantsev, ‘Gewoon doorrommelen maakt mensen kwaad’ – David Runciman en ‘Een goed politicus kan onze blik veranderen’ – Jan-Werner Müller) kriebelt het.

Maar ik laat jou het plezier om deze denkers te ontdekken, en de samenhang die Bas Heijne hierin gezocht en gevonden heeft.